अकोला न्यूज नेटवर्क ब्यूरो
नवी दिल्ली : अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी पुन्हा एकदा भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील तणावग्रस्त परिस्थितीवर मध्यस्थी करून शस्त्रविराम घडवल्याचा दावा केला आहे. त्यांच्या या वक्तव्याने आंतरराष्ट्रीय राजकारणात खळबळ उडाली आहे, तर भारताने याला ठामपणे नाकारताना आपली स्वतंत्र आणि स्वायत्त भूमिका अधोरेखित केली आहे. ट्रम्प यांनी व्हाईट हाऊसमध्ये पत्रकार परिषदेत सांगितले की, त्यांनी भारत आणि पाकिस्तानला व्यापार करार रद्द करण्याची धमकी देऊन युद्ध थांबवले आणि कदाचित अणुयुद्ध टाळले. या दाव्याला भारताने केवळ खोडून काढले नाही, तर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ट्रम्प यांच्याशी फोनवर झालेल्या चर्चेत भारताची दीर्घकालीन नीती पुन्हा एकदा स्पष्ट केली आहे: भारत कोणत्याही तिसऱ्या पक्षाची मध्यस्थी स्वीकारत नाही आणि भविष्यातही स्वीकारणार नाही.
ट्रम्प यांनी पत्रकार परिषदेत सांगितले की, त्यांनी आपल्या प्रशासनातील वरिष्ठ अधिकाऱ्यांना, विशेषतः ट्रेझरी सेक्रेटरी हॉवर्ड लुटनिक यांना निर्देश दिले होते की, भारत आणि पाकिस्तानला सांगावे की, जर त्यांनी सैन्य कारवाया थांबवल्या नाहीत, तर अमेरिका त्यांच्याशी सर्व व्यापार बंद करेल. “मी लुटनिक यांना सांगितले की, भारत आणि पाकिस्तानला स्पष्ट करा की, ट्रम्प प्रशासन युद्ध सुरू ठेवल्यास दोन्ही देशांशी व्यापार करार रद्द करेल. यानंतर दोन्ही देशांनी मला फोन केला आणि शस्त्रविरामाला तयार झाले,” असे ट्रम्प यांनी सांगितले. त्यांनी पुढे दावा केला की, दोन्ही देशांनी त्यांच्याशी संपर्क साधला आणि व्यापार सुरू ठेवण्यासाठी युद्ध थांबवण्याची तयारी दर्शवली. “मी त्यांना सांगितले, तुम्हाला अमेरिकेशी व्यापार हवा आहे, पण एकमेकांविरुद्ध अण्वस्त्रे वापरायची तयारी आहे? आम्ही हे होऊ देणार नाही,” असे ट्रम्प यांनी ठासून सांगितले.
ट्रम्प यांनी यापूर्वीही अशा प्रकारचे दावे केले आहेत. त्यांनी रवांडा आणि काँगो यांच्यातील शांतता करारानंतरही असाच दावा केला होता की, त्यांच्या मध्यस्थीमुळे भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील शस्त्रविराम घडला. “काही महिन्यांतच आम्ही भारत-पाकिस्तान, इस्रायल-इराण, काँगो-रवांडा यांच्यात शांतता प्रस्थापित केली,” असे ते म्हणाले. या दाव्यांनी ट्रम्प यांच्या कथित कूटनीतीक यशांना अधोरेखित करण्याचा प्रयत्न केला असला, तरी भारताने याला सातत्याने खोडून काढले आहे.
भारताच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ट्रम्प यांच्या दाव्यांना स्पष्टपणे नाकारले आहे. परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्री यांनी एका पत्रकार परिषदेत सांगितले की, भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील शस्त्रविराम हा दोन्ही देशांच्या लष्करी ऑपरेशन्स महासंचालक (डीजीएमओ) यांच्यातील थेट संवादाचा परिणाम आहे. “पाकिस्तानच्या विनंतीवरून दोन्ही देशांच्या डीजीएमओ यांच्यात चर्चा झाली आणि त्यानंतर १० मे रोजी शस्त्रविरामाची घोषणा झाली. यात कोणत्याही तिसऱ्या पक्षाची मध्यस्थी नव्हती,” असे मिस्री यांनी स्पष्ट केले. त्यांनी पुढे सांगितले की, ट्रम्प यांच्याशी पंतप्रधान मोदी यांची ३५ मिनिटांची फोनवर चर्चा झाली, ज्यात मोदी यांनी भारताची भूमिका ठामपणे मांडली. “भारताने कधीही तिसऱ्या पक्षाची मध्यस्थी स्वीकारली नाही आणि भविष्यातही स्वीकारणार नाही. ऑपरेशन सिंदूर आणि शस्त्रविराम यासंदर्भात कोणत्याही स्तरावर व्यापार कराराची चर्चा झाली नाही,” असे मिस्री यांनी ठासून सांगितले.
ऑपरेशन सिंदूर हा भारताने ७ मे रोजी सुरू केलेला लष्करी अभियान होता, ज्यामध्ये पहलगाम येथील दहशतवादी हल्ल्याला प्रत्युत्तर म्हणून पाकिस्तानातील दहशतवादी तळांवर हवाई हल्ले करण्यात आले. या हल्ल्यात २६ जणांचा मृत्यू झाला होता, ज्यामुळे भारत-पाकिस्तान संबंधांमध्ये तणाव वाढला. भारताने या हल्ल्याला प्रत्युत्तर देताना पाकिस्तानातील ११ लष्करी तळांवर हल्ले केले, ज्यामुळे पाकिस्तानला मोठा फटका बसला. शशी थरूर यांनी अमेरिकेत एका पत्रकार परिषदेत सांगितले की, “भारताने प्रभावीपणे पाकिस्तानच्या लष्करी तळांना लक्ष्य केले. सॅटेलाइट चित्रांमधून स्पष्ट होते की, हैदराबादपासून पेशावरपर्यंत पाकिस्तानच्या तळांवर मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले.” या कारवाईनंतर पाकिस्तानने डीजीएमओ स्तरावर चर्चेची विनंती केली आणि शस्त्रविरामाला सहमती दर्शवली.
ट्रम्प यांच्या दाव्यांनी भारतात राजकीय वादळ निर्माण केले आहे. काँग्रेस नेते जयराम रमेश यांनी यावर टीका करताना म्हटले की, “ट्रम्प यांनी १४ वेळा असा दावा केला आहे की, त्यांनी भारत-पाकिस्तान यांच्यात मध्यस्थी केली. पंतप्रधान मोदी यांनी यावर ३७ दिवस गप्प बसून नंतर फोनवर चर्चा केली. यामुळे भारताच्या परराष्ट्र धोरणाला तिहेरी धक्का बसला आहे.” रमेश यांनी पुढे म्हटले की, पाकिस्तानच्या लष्करप्रमुख असीम मुनीर यांना व्हाईट हाऊसमध्ये निमंत्रित करण्यात आले, तर भारताच्या प्रतिनिधींना केवळ उपराष्ट्राध्यक्षांशी भेट मिळाली. यामुळे भारताच्या कूटनीतीक विश्वासार्हतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे, असे त्यांचे म्हणणे आहे.
भारताने आपली भूमिका पुन्हा एकदा स्पष्ट केली आहे की, काश्मीर आणि पाकिस्तानसोबतचे मुद्दे हे द्विपक्षीय आहेत आणि यात कोणत्याही तिसऱ्या पक्षाचा हस्तक्षेप स्वीकारला जाणार नाही. परराष्ट्र मंत्रालयाचे प्रवक्ता रणधीर जायसवाल यांनी सांगितले की, “पाकिस्तानसोबतच्या तणावपूर्ण परिस्थितीत भारत आणि अमेरिका यांच्यात संपर्क होता, पण त्यात व्यापाराचा मुद्दा कधीच उपस्थित झाला नाही.” भारताने आपल्या सैन्य शक्तीचा आणि कूटनीतीचा वापर करून पाकिस्तानला शस्त्रविरामासाठी तयार केले, याचे श्रेय पूर्णपणे भारतीय लष्कर आणि नेतृत्वाला जाते.
ट्रम्प यांचे दावे आणि भारताचे खंडन यामुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर चर्चा तापली आहे. काही विश्लेषकांचे म्हणणे आहे की, ट्रम्प आपल्या प्रशासनाचे यश दाखवण्यासाठी असे दावे करत आहेत, तर भारत आपली स्वायत्तता आणि स्वतंत्र निर्णयप्रक्रिया अधोरेखित करत आहे. ऑपरेशन सिंदूरच्या यशस्वी अंमलबजावणीनंतर भारताने दाखवलेला संयम आणि ठामपणा यामुळे पाकिस्तानला शस्त्रविराम स्वीकारण्याशिवाय पर्याय उरला नाही. यामुळे भारताची आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील विश्वासार्हता वाढली आहे.
या प्रकरणाने भारत-पाकिस्तान संबंध, तसेच भारत-अमेरिका संबंधांवरील चर्चेला नवे वळण दिले आहे. ट्रम्प यांचे दावे आणि भारताचे खंडन यामुळे भविष्यातील कूटनीतीक संवाद कसे आकार घेतील, हे पाहणे उत्सुकतेचे ठरेल. सध्यातरी भारताने आपली भूमिका स्पष्ट केली आहे: कोणत्याही तिसऱ्या पक्षाची मध्यस्थी न स्वीकारता, भारत आपल्या शर्तींवरच पुढे जाईल.
