अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो दिनांक १२ एप्रिल २०२५:-शनिवारी, दुपारी जवळपास 1 वाजण्याच्या सुमारास संपूर्ण भारतात युपीआय (UPI – Unified Payments Interface) सेवा अचानक ठप्प झाली. या तांत्रिक अडथळ्याचा परिणाम देशभरातील लाखो नागरिकांवर झाला. पेटीएम (Paytm), फोनपे (PhonePe), गुगल पे (Google Pay) यांसारख्या लोकप्रिय डिजिटल पेमेंट अ‍ॅप्सचा वापर करणाऱ्या वापरकर्त्यांना अचानक व्यवहार करताना मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागला.
मुख्य मुद्दे:
देशभरात युपीआय सेवा बंद
2300 हून अधिक तक्रारी ‘डाउनडिटेक्टर’वर नोंदवल्या
पेमेंट, ट्रान्सफर व खरेदी व्यवहार ठप्प
NPCI कडून अधिकृत स्पष्टीकरण अद्याप नाही
UPI सेवा डाऊन: व्यवहार ठप्प आणि जनतेत संभ्रम
युपीआय सेवा ही सध्या भारतातील सर्वात लोकप्रिय डिजिटल पेमेंट प्रणाली आहे. लाखो दुकानदार, ग्राहक, व्यावसायिक आणि सामान्य नागरिक रोजच्या व्यवहारांसाठी याच प्रणालीवर अवलंबून आहेत. शनिवारी अचानक या सेवेत बिघाड झाल्याने अनेक ठिकाणी व्यवहार थांबले. दैनंदिन जीवनावर याचा मोठा परिणाम झाला.
अनेकांनी सोशल मीडियावर संताप व्यक्त करत याबाबत माहिती मागितली. “पेमेंट फेल झाले, परत पैसे गेले का? व्यवहार यशस्वी झाला का? पैसे अडकलेत का?” अशा चिंता व्यक्त होत होत्या.
डाउनडिटेक्टरवर तक्रारींचा पाऊस
‘डाउनडिटेक्टर’ या संकेतस्थळावर एकाच वेळी 2300 हून अधिक तक्रारी नोंदवल्या गेल्या. या तक्रारींमध्ये:
81% वापरकर्त्यांनी पेमेंट करताना अडचण असल्याचं सांगितलं
17% लोकांना पैसे ट्रान्सफर करताना अडचणी आल्या
2% लोकांना खरेदी करताना समस्या भासल्या
हे आकडे मोठ्या प्रमाणावर वापरकर्त्यांवर परिणाम झाल्याचं स्पष्ट करतात. युपीआयवरील व्यवहार सध्या इतक्या प्रमाणात वाढले आहेत की, त्यात काही मिनिटांची अडचणसुद्धा आर्थिक उलाढालींना खिळवून ठेवते.
बँका आणि डिजिटल अ‍ॅप्सही डाऊन
केवळ एकाच अ‍ॅपमध्ये त्रुटी दिसली नाही, तर पेटीएम, फोनपे, गुगल पे अशा प्रमुख अ‍ॅप्समध्ये एकाचवेळी ही समस्या जाणवली. त्यामुळे युपीआय नेटवर्कमध्येच मोठा तांत्रिक बिघाड झाल्याचा अंदाज व्यक्त केला जात आहे.
सहकारी बँका, खाजगी बँका, राष्ट्रीयीकृत बँका या सर्वांच्या अ‍ॅप्सवर युपीआय व्यवहार करताना त्रुटी दिसत होत्या. QR कोड स्कॅन न होणे, व्यवहार “Processing” मध्ये अडकून राहणे किंवा “Failed” होणे, पैसे वजा होऊनही व्यवहार पूर्ण न होणे, अशा अनेक समस्या नोंदवल्या गेल्या.
NPCI कडून अद्याप मौन
UPI सेवा व्यवस्थापन करणाऱ्या राष्ट्रीय पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) किंवा इतर कोणत्याही अधिकृत संस्थेकडून अद्याप या बिघाडाचं कारण जाहीर करण्यात आलेलं नाही.
नागरिक, व्यापारी आणि ऑनलाईन खरेदी करणारे वापरकर्ते युपीआयवर अवलंबून असल्याने, अशी अचानक सेवा खंडित होणं ही गंभीर बाब मानली जाते. NPCI ने लवकरात लवकर स्पष्टीकरण द्यावं, अशी मागणी वाढत आहे.
नागरिकांना पर्यायी पेमेंट पर्याय वापरण्याचा सल्ला
या तांत्रिक अडचणीमुळे अनेक नागरिकांनी पर्यायी पेमेंट पद्धती वापरण्यास सुरुवात केली. डेबिट/क्रेडिट कार्ड, नेट बँकिंग, कॅश व्यवहार, किंवा बँकेच्या UPI अ‍ॅपऐवजी थेट खात्याच्या अ‍ॅप्सचा पर्याय निवडण्यात आला.
महत्वाचे पर्यायी पेमेंट पर्याय:
नेट बँकिंग
क्रेडिट / डेबिट कार्ड
USSD- आधारित पेमेंट (Feature Phone साठी)
कॅश व्यवहार
बँक ब्रँच मार्फत व्यवहार
युपीआय सेवा डाऊन होण्याचे संभाव्य कारणे
युपीआय नेटवर्क ठप्प होण्यामागे काही संभाव्य कारणे तज्ज्ञांकडून सांगितली जात आहेत:
सेंट्रल सर्व्हरमध्ये बिघाड
DDOS अटॅक / सायबर हल्ला
अपडेट्स दरम्यान सिस्टिम फेल होणे
क्लाउड नेटवर्कची समस्या
यापैकी नेमकं कोणतं कारण यामागे आहे, हे NPCI च्या अधिकृत निवेदनानंतरच स्पष्ट होईल.
देशातील डिजिटल व्यवहारांवर मोठा परिणाम
युपीआय सेवा ठप्प झाल्याने विशेषतः किरकोळ व्यापार, फूड डिलिव्हरी, कॅब सेवा, रिटेल शॉपिंग, मेडिकल स्टोअर्स यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये व्यवहारात अडथळे निर्माण झाले. बऱ्याच ठिकाणी ग्राहक पैसे देऊ शकले नाहीत तर काही व्यापाऱ्यांना व्यवहार रोख रकमेवर हलवावे लागले.
युपीआयचा अडथळा – एक मोठा धक्का
भारतात डिजिटल क्रांतीचा एक अविभाज्य भाग असलेली UPI सेवा याप्रकारे ठप्प होणं हे गंभीर मानलं जातं. यामुळे नागरिकांच्या विश्वासाला धक्का बसतो. सरकार आणि संबंधित संस्थांनी याबाबत पारदर्शकता ठेवून वेळोवेळी माहिती देणं अत्यावश्यक ठरतं.
