अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो दिनांक ५ डिसेंबर २०२५:सातपुडा पर्वतरांगा. कडाक्याची थंडी. जंगलाच्या कुशीत बसलेलं बहिरम धाम. सलग चाळीस दिवस चालणारी यात्रा. भीड तुडुंब जमलेली. भाविकांच्या अलवार रांगांबरोबरच खवय्यांची लगबग. कारण ही फक्त धार्मिक यात्रा नाही. ही मटण मस्त जमण्याची यात्रा आहे. आणि या यात्रेचं खास वैशिष्ट्य म्हणजे मातीच्या हंडीत शिजणारं झणझणीत मटण.
दरवर्षी 20 डिसेंबरला बहिरमची यात्रा सुरू होते. महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशच्या सीमेवर, सातपुड्याच्या उतारावर चांदूरबाजार तालुक्यात हे ठिकाण गजबजतं. कडाक्याची थंडी अंगात घुसते, शेकोट्यांची ऊब लागत असते आणि त्या धुरकट वातावरणात मातीच्या हंड्यांमधून निघणारा मटणाचा सुवास बघणाऱ्याला थांबवून ठेवतो.
पूर्वी या यात्रेत बहिरम बाबांना बकरे आणि कोंबड्यांचा बळी देण्याची मोठी प्रथा होती. मंदिराच्या पायऱ्यांवरून रक्ताचे पाठ वाहत, त्या थराराने यात्रा वेगळीच ओळख निर्माण केली होती. पण काही वर्षांपूर्वी प्रशासनाने ही प्रथा बंद केली. आज बळी नाही. पण मटणाचा नैवेद्य आणि त्यावर ताव मारण्याची परंपरा कायम आहे. बहिरममध्ये आलेल्या भाविकांच्या मनात श्रद्धा असते आणि पोटात भूकही. दोन्ही पोटपूजा येथे होते.
या यात्रेचं खरं आकर्षण म्हणजे जंगलात उभ्या केलेल्या मातीच्या चुली. चुली भक्कम केल्या जातात. त्यांची विधीपूर्वक पूजा होते. नंतर त्या चुलींवर मोठ्या मातीच्या हंड्यांमध्ये मटण शिजायला ठेवतात. हळूहळू, मंद आचेवर, वाफेत मुरतं ते मटण. मसाल्याचा प्रखरपणा. मातीच्या भांड्याची नैसर्गिक चव. आणि थंडगार वातावरण. या तिन्हींच्या संगमाने बहिरमचं मटन अगदी अवीट चव घेऊन तोंडात विरघळतं.
मटणासोबत रोडगे ही इथली खासियत. भाकरी नव्हे. पोळी नव्हे. खडबडीत, सुवासिक रोडगे. जमिनीवर बसून हातात हंडी आणि समोर रोडगे. एका घासात गोम. हंडीतील रसाळाचा गंध अंगभर शिरतो. तृप्तीचे नुसते आवाज येतात. “अजून द्या…” “झणझणीत पाहिजे…” “हंडी भरून घ्या…” अशा हाकाट्यांतून या यात्रेचं खरे रूप दिसतं.
यात्रेच्या काळात हॉटेलचे तंबूही शेकडो. प्रत्येकाकडे धूर आणि वाफ. प्रत्येकाकडे मातीच्या हंड्या. आणि प्रत्येक हंडीभोवती गर्दी. थंडी अंगात असताना, गरमागरम मसालेदार मटणाचा घास, सोबत रोडगे आणि डोळ्यासमोर जंगल… या चवीचं वर्णन करायला शब्द कमी पडतात.
बहिरम यात्रेत फक्त मटण खाल्लं जात नाही. मातीच्या हंड्यांची खरेदीही धुमश्चक्रीने होते. वर्षभर मटण शिजवण्यासाठी भाविक मोठ्या प्रमाणात हंड्या घेऊन जातात. अंदाजे तीस हजारांपर्यंत हंड्यांची विक्री होते. कोणी दोन घेतं, कोणी दहा. काही कुटुंबं तर गाड्यांत भरून हंड्या घरी नेतात. कारण बहिरमची हंडी म्हणजे टिकाऊ, मजबूत आणि चवीचा वारसा.
बहिरममध्ये जाणंही सोयीचं. अमरावतीपासून साधारण 65 किलोमीटर. बैतूलपासून 85 किलोमीटर. डोंगर रस्ते, वनराई, वळणं आणि गाठी… पण प्रवास सुंदर. डिसेंबरची हवा काटा काढते, तरी यात्रेचं ओढणं लोकांना खेचून आणतं. सकाळपासूनच रस्त्यांवर गाड्या, ट्रॅक्टर, जीप आणि बस यांची तुफान दाटी. श्रद्धा आणि चव या दोन गोष्टींच्या जोरावर बहिरमचा रस्ता जणू स्वतःच मार्ग दाखवतो.
यात्रा सुरु झाल्यावर गाव जिवंत होतं. व्यापारी, भाविक, खवय्ये, सगळे मिळून एक वेगळी दुनिया तयार करतात. इथे कुणाच्या हातावर वेलचीचा नाद आहे, तर कुणाच्या हंडीतून मटणाचा सुगंध. मंदिर परिसरात दर्शनाची रांग. खाली जंगलात भाकरीची चुल. एकीकडे भजन. दुसरीकडे मटनाची धामधूम. या सार्या दृश्यात बहिरमची यात्रा जिवंत राहते.
रात्री शेकोटी. भोवती बसलेले लोक. वर तारे. आणि हंडीतून वाढलेलं गरम मटण. सातपुड्याच्या शांत जंगलात चवीची आणि श्रद्धेची जुगलबंदी. कोण म्हणेल ही फक्त यात्रा आहे? हा अनुभव आहे. हा स्वाद आहे. ही परंपरा आहे.
बहिरमची यात्रा वर्षातून एकदा येते. पण तिची आठवण जिभेवरून मनात जाते. आणि पुढच्या यात्रेपर्यंत टिकते.
