अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो दिनांक १९ नोव्हेंबर २०२५:देशात बँक खाते उघडणे, मोबाईल सिम घेणे, शासकीय मदत मिळवणे किंवा कोणत्याही ओळख पडताळणीची प्रक्रिया असो, आधार कार्ड हा सर्वात महत्त्वाचा दस्तऐवज मानला जातो. डिजिटल भारताच्या संकल्पनेला बळ देताना आधारने मागील काही वर्षांत मोठी भूमिका बजावली. पण या सर्व सोयींबरोबर एक समस्या नेहमीच चर्चेत राहिली, ती म्हणजे आधारचा गैरवापर आणि डेटा चोरीचा धोका. आता UIDAI म्हणजेच भारतीय विशिष्ट ओळख प्राधिकरण या समस्येवर निर्णायक पाऊल उचलत आहे. संस्था लवकरच नवं, अधिक सुरक्षित आणि गोपनीयता संरक्षित आधार कार्ड आणण्याच्या तयारीत आहे.
नवं आधार कार्ड कसं असेल?
UIDAI लवकरच जे कार्ड आणणार आहे, त्यात एक मोठा बदल असेल. या कार्डवर नाव, पत्ता, जन्मतारीख किंवा आधार नंबर काहीही लिहिलेलं नसेल. कार्ड पूर्णपणे मिनिमल डिझाइनमध्ये असेल. यात फक्त दोन गोष्टी दिसतील:
- धारकाचा फोटो
- सुरक्षित QR कोड
हा QR कोडच तुमची पूर्ण माहिती ठेवेल. एन्क्रिप्टेड QR स्कॅन केल्यावरच अधिकृत प्रणालीला तुमची ओळख पडताळता येईल.
गोपनीयता आणि सुरक्षेवर अधिक भर
UIDAI चे CEO भुवनेश कुमार यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, अनेक ठिकाणी लोकांकडून फोटोकॉपी घेतली जाते. हॉटेल, PG, कार्यक्रम, कार्यालय किंवा प्रवासादरम्यान प्रवेशासाठी अनेकदा आधारची कॉपी मागितली जाते. या कॉपी हरवल्यास किंवा चुकीच्या हातात गेल्यास व्यक्तिगत माहितीचा गैरवापर होऊ शकतो.
कुमार यांच्या म्हणण्यानुसार, “कार्डवर इतकी माहिती लिहिण्याची गरजच काय? फोटो आणि QR कोड पुरेसं आहे. त्यातूनच सर्व माहिती पडताळता येऊ शकते.” UIDAI डिसेंबरमध्ये याबाबतचे नवे नियम जाहीर करण्याची शक्यता आहे.
सध्याची समस्या नेमकी काय?
सध्या आधार कार्डावर नाव, जन्मतारीख, पत्ता, लिंग आणि आधार नंबर स्पष्ट लिहिलेला असतो. ही माहिती कोणालाही नजरेतून समजू शकते. ज्या वेळी एखाद्या संस्थेकडे आधारची प्रत ठेवली जाते, तेव्हा डेटा सुरक्षित आहे का याची खात्री नसते. काही प्रकरणांमध्ये आधारची प्रत वापरून फ्रॉड खातं उघडणे, सिम कार्ड घेणे, फसवणूक व्यवहार अशा समस्या दिसून आल्या आहेत.
QR-आधारित नवीन प्रणालीमध्ये ही माहिती कधीही उघडी दिसणार नाही, त्यामुळे ओळख गुप्त राहील आणि चोरीचा धोका कमी होईल.
QR कोडमध्ये काय असेल?
QR कोडमध्ये तुमची आधारशी संबंधित सर्व माहिती एन्क्रिप्टेड स्वरूपात असेल. ही माहिती साध्या मोबाईलवरील कोणत्याही ॲपने वाचता येणार नाही. फक्त अधिकृत UIDAI पडताळणी प्रणालीच हा QR कोड स्कॅन करून डेटा पाहू शकेल.
ही प्रक्रिया खालील प्रकारे सुरक्षितता देईल:
- डेटा स्कॅन केल्याशिवाय दिसणार नाही
- माहिती शेअर न करता पडताळणी पूर्ण करता येईल
- फोटोकॉपीची गरज राहणार नाही
- हरवल्यास misuse करण्याचा धोका कमी
नवा नियम लागू झाल्यावर काय बदल होणार?
UIDAI डिसेंबरमध्ये नियम जाहीर केल्यावर पुढील बदल संभवतात:
- नवे QR-आधारित आधार कार्ड जारी केले जातील
- जुने आधार कार्डही चालू राहतील, पण नागरिकांना हवे असल्यास नवीन कार्डाची मागणी करता येईल
- सरकारी योजना, बँकिंग, टेलिकॉम अशा सर्व पडताळणी प्रक्रियांना नवे सिस्टीम सपोर्ट करावा लागेल
- गोपनीयतेसंबंधी नवे मार्गदर्शक नियम लागू होतील
जुने आधार कार्ड रद्द होणार का?
सध्या तरी UIDAI च्या संकेतांनुसार, जुने आधार कार्ड रद्द होणार नाही. मात्र नागरिकांनी सुरक्षेच्या दृष्टीने नवीन कार्ड घेणं अधिक योग्य ठरेल. भविष्यात बहुतेक पडताळणी प्रक्रिया QR आधारित होतील अशी शक्यता आहे.
यामुळे सामान्य नागरिकांना काय फायदा?
- डेटा चोरीचा धोका कमी होईल
- फोटोकॉपी देण्याची गरज राहणार नाही
- कोणतीही वैयक्तिक माहिती इतरांच्या नजरेस दिसणार नाही
- अधिक सुरक्षित आणि आधुनिक ओळख प्रणाली मिळेल
- फ्रॉड व्यवहारांवर नियंत्रण येईल
समारोप
गेल्या काही वर्षांत आधार प्रणालीने भारतातील डिजिटल व्यवहारांना मोठे बळ दिले. मात्र सुरक्षा आणि गोपनीयता हे त्यातील महत्त्वाचे मुद्दे होते. आता UIDAI च्या नव्या कार्डामुळे नागरिकांना अधिक सुरक्षित आणि विश्वासार्ह ओळख दस्तऐवज मिळेल. फक्त फोटो आणि QR कोडवर आधारित नवं आधार कार्ड भविष्यातील ओळख प्रणालीसाठी महत्त्वाचं पाऊल ठरेल.
जर हा नियम डिसेंबरमध्ये लागू झाला, तर भारताची ओळख पडताळणी प्रक्रिया आणखी सुरक्षित, सोपी आणि आधुनिक होणार आहे.
