अकोला न्यूज नेटवर्क | अकोला दिनांक १८ ऑक्टोबर २०२५:महाराष्ट्र शासनाने राज्यातील शिष्यवृत्ती परीक्षेच्या संरचनेत मोठा आणि दूरगामी बदल मंजूर केला आहे. पूर्वी इयत्ता पाचवी आणि आठवीसाठी घेतली जाणारी शिष्यवृत्ती परीक्षा आता इयत्ता चौथी आणि सातवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी होणार आहे. हा बदल २०२५-२६ शैक्षणिक वर्षापासून अंमलात येईल.
२०१५ साली शासनाने शिष्यवृत्ती परीक्षा पाचवी आणि आठवीसाठी नेली होती. मात्र, या बदलानंतर विद्यार्थ्यांची प्रविष्ट संख्या लक्षणीयरीत्या घटली होती. यावर उपाय म्हणून, शासनाने पुन्हा एकदा परीक्षा चौथी आणि सातवीत घेण्याचा निर्णय घेतला आहे. यामुळे ग्रामीण आणि शहरी भागातील हुशार विद्यार्थ्यांना लवकर वयातच प्रोत्साहन मिळेल आणि त्यांच्या अभ्यासाची आवड व स्पर्धात्मकता वाढेल.
🗓️ परीक्षा वेळापत्रक व नवीन रचना
२०२५-२६ सत्रात, पाचवी-आठवीसाठी असलेली सध्याची परीक्षा फेब्रुवारी २०२६ च्या दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या रविवारी घेतली जाईल. ही शेवटची परीक्षा असेल. तर चौथी आणि सातवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी नव्या प्रकारची परीक्षा एप्रिल किंवा मे २०२६ मध्ये रविवारी घेण्यात येईल.
यानंतर २०२६-२७ सत्रापासून ही नवीन संरचना कायमस्वरूपी लागू राहील. म्हणजेच, पुढील काळात राज्यातील सर्व शिष्यवृत्ती परीक्षा चौथी आणि सातवीच्या स्तरावरच घेतल्या जातील.
🏫 परीक्षेची नवी नावे
या परीक्षांना नवीन नावंही देण्यात आली आहेत.
- पूर्व उच्च प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा आता ‘प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा (चौथी स्तर)’ म्हणून ओळखली जाईल.
- पूर्व माध्यमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा आता ‘उच्च प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा (सातवी स्तर)’ या नावाने घेतली जाईल.
या दोन्ही परीक्षा शिष्यवृत्ती परीक्षा परिषदेमार्फत घेतल्या जाणार आहेत.
💰 शिष्यवृत्तीची रक्कम आणि कालावधी
शासनाने होतकरू विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी शिष्यवृत्तीची रक्कम वाढवली आहे.
- इयत्ता चौथीसाठी: वार्षिक ₹5,000 म्हणजे दरमहा ₹500.
- इयत्ता सातवीसाठी: वार्षिक ₹7,500 म्हणजे दरमहा ₹750.
ही शिष्यवृत्ती तीन वर्षांसाठी मंजूर केली जाईल.
राज्यात चौथी-पाचवी स्तरासाठी एकूण १६,६९३ शिष्यवृत्ती संच, तर सातवी-आठवी स्तरासाठी १६,५८८ संच उपलब्ध राहतील.
१९५४ पासून सुरू असलेली ही योजना गरीब, प्रज्ञावान आणि होतकरू विद्यार्थ्यांसाठी मार्गदर्शक ठरली आहे. अनेक विद्यार्थ्यांनी या शिष्यवृत्तीच्या आधारावर शिक्षणात प्रगती साधली असून आजही ती विद्यार्थ्यांसाठी प्रेरणास्थान आहे.
🧾 पात्रता, वयोमर्यादा आणि शुल्क
या योजनेअंतर्गत महाराष्ट्रातील रहिवासी असलेले विद्यार्थी पात्र ठरतील. ते शासकीय, अनुदानित किंवा इतर मान्यताप्राप्त शाळांमध्ये शिकत असावेत. तसेच, सीबीएसई आणि आयसीएसई शाळांसाठी स्वतंत्र अटी लागू असतील.
वयोमर्यादा:
- चौथीसाठी विद्यार्थ्याचे वय १ जूनपर्यंत १० वर्षांपर्यंत असावे.
- दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी ही मर्यादा १४ वर्षे असेल.
- सातवीसाठी १३ वर्षे, तर दिव्यांगांसाठी १७ वर्षे वयोमर्यादा राहील.
शुल्क रचना:
- सामान्य विद्यार्थ्यांसाठी एकूण ₹200 (प्रवेश शुल्क ₹50 + परीक्षा शुल्क ₹150)
- अनुसूचित जाती, जमाती, भटक्या जमाती व दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी ₹125 (प्रवेश शुल्क ₹50 + परीक्षा शुल्क ₹75)
- प्रत्येक शाळेला नोंदणीसाठी ₹200 शुल्क भरावे लागेल.
📚 अन्य महत्त्वाच्या बाबी
प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा (चौथी स्तर) ही परीक्षा विद्यानिकेतन प्रवेश परीक्षेसोबत घेण्यात येईल. त्यामुळे विद्यार्थ्यांना एकाच वेळी दोन संधी मिळतील – प्रवेश आणि शिष्यवृत्ती दोन्हींसाठी.
ही योजना केंद्र सरकारच्या सक्तीच्या शिक्षण कायद्याशी संनादित आहे आणि राज्यात शिक्षणाची गुणवत्ता वाढवण्याचे उद्दिष्ट साधते. शासनाने स्पष्ट केले आहे की या योजनेमुळे ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक प्रवासाच्या सुरुवातीला प्रेरणा मिळेल आणि गुणवंत विद्यार्थ्यांची ओळख लवकर होईल.
शालेय शिक्षण मंत्री दादा भुसे यांनी सांगितले की, “शिष्यवृत्ती परीक्षेतील हा बदल हा केवळ संरचनेतील बदल नाही, तर विद्यार्थ्यांच्या विकासाकडे एक सकारात्मक पाऊल आहे. हे निर्णय शिक्षकांसाठीही प्रेरक ठरणार आहेत.”
या निर्णयामुळे राज्यातील शैक्षणिक वातावरण अधिक उत्साही आणि स्पर्धात्मक होईल, अशी अपेक्षा शिक्षण विभागाने व्यक्त केली आहे.
🎯 विद्यार्थ्यांसाठी फायदे
- विद्यार्थ्यांना लहान वयातच आर्थिक आणि मानसिक प्रोत्साहन.
- अभ्यासाविषयी आवड आणि आत्मविश्वास वाढणार.
- ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना संधी आणि मार्गदर्शन मिळणार.
- राज्यभरात गुणवत्ता वाढीस मदत.
🔍 महत्त्वाचे प्रश्न
१. या बदलांमुळे विद्यार्थ्यांवर काय परिणाम होईल?
विद्यार्थ्यांना लहान वयातच शिष्यवृत्ती परीक्षेचा अनुभव मिळेल. त्यामुळे स्पर्धात्मक तयारी लवकर सुरू करता येईल आणि गुणवंत विद्यार्थ्यांना पुढील शिक्षणासाठी आर्थिक मदत मिळेल.
२. शिष्यवृत्ती परीक्षेचे स्वरूप काय असेल आणि कोण परीक्षा घेईल?
ही परीक्षा शिष्यवृत्ती परीक्षा परिषदेमार्फत घेतली जाईल. प्रश्नपत्रिकेत भाषा, गणित, सामान्य ज्ञान आणि बुद्धिमापन चाचणीचा समावेश असेल.
३. शिष्यवृत्ती रक्कम किती असेल?
चौथीसाठी ₹5,000 आणि सातवीसाठी ₹7,500 वार्षिक रक्कम तीन वर्षांसाठी देण्यात येईल.
४. अर्ज करण्याची अंतिम तारीख कधी असेल?
अर्ज प्रक्रिया आणि अंतिम तारखा शिक्षण विभागाकडून पुढील काही आठवड्यांत जाहीर केल्या जाण्याची शक्यता आहे.
शिष्यवृत्ती परीक्षेतील हा बदल महाराष्ट्रातील शैक्षणिक व्यवस्थेला नवी दिशा देणारा ठरणार आहे. चौथी-सातवी स्तरावर विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास वाढवून शिक्षणात गुणवत्ता आणण्याचा हा प्रयत्न शासनाच्या शिक्षणोन्नतीच्या दृष्टीकोनाशी सुसंगत आहे.
