अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो
नवी दिल्ली : जागतिक योग दिन 2025 च्या निमित्ताने भारताच्या प्राचीन परंपरेने जगाला केवळ शांतीच नव्हे, तर एक नवा आर्थिक उद्योग दिला आहे. योगाच्या जागतिक ब्रँडिंगमुळे भारत आता वेलनेस टूरिझमचा केंद्रबिंदू बनला आहे. कर्नाटक, केरळ, गोवा, हिमाचल प्रदेश आणि उत्तराखंड ही राज्ये योग पर्यटनाची प्रमुख केंद्रे बनली आहेत, जिथे जगभरातील लाखो पर्यटक भारताच्या प्राचीन चिकित्सा पद्धती आणि योगाच्या लाभांसाठी येत आहेत. योगाने भारताला सॉफ्ट पॉवर म्हणून जागतिक व्यासपीठावर स्थान मिळवून दिलं असून, यामुळे 7 लाख कोटी रुपयांची अर्थव्यवस्था उभी राहिली आहे.
योगाची आर्थिक क्रांती
इक्वेंटिंसच्या अहवालानुसार, भारतातील वेलनेस मार्केटचं मूल्य सध्या 490 अब्ज रुपये आहे, ज्यामध्ये योग स्टुडिओ आणि फिटनेस सेंटर्सचा वाटा तब्बल 40 टक्के आहे. पुढील तीन वर्षांत हा उद्योग 20 टक्के वार्षिक वाढीसह 875 अब्ज रुपयांपर्यंत पोहोचण्याची शक्यता आहे. फ्यूचर मार्केट इनसाइट्सच्या अहवालानुसार, 2025 अखेरीस भारतातील योग मार्केट 81.7 अब्ज डॉलरपर्यंत जाईल, तर 2035 पर्यंत हा आकडा 155.2 अब्ज डॉलरवर पोहोचेल. या उद्योगात दरवर्षी 6.6 टक्के वाढ अपेक्षित आहे. जागतिक स्तरावरही योग उद्योग झपाट्याने वाढतोय. इमर्जिंग मार्केट रिसर्चच्या अहवालानुसार, 2023 मध्ये जागतिक योग मार्केटचं मूल्य 115.43 अब्ज डॉलर होतं, जे 2032 पर्यंत 250.70 अब्ज डॉलरवर जाईल, म्हणजेच दरवर्षी 9 टक्के वाढ होईल.
योग पर्यटनाचा झपाटा
2014 मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी संयुक्त राष्ट्रसंघात 21 जून हा जागतिक योग दिन म्हणून साजरा करण्याचा प्रस्ताव मांडला, आणि अवघ्या काही वेळात 175 देशांनी त्याला पाठिंबा दिला. तेव्हापासून योगाने भारताला जागतिक सांस्कृतिक आणि आर्थिक व्यासपीठावर नवी ओळख दिली. केरळमधील आयुर्वेदिक रिसॉर्ट्स, उत्तराखंडमधील ऋषिकेश आणि हिमाचलमधील योग रिट्रीट्स यांनी परदेशी पर्यटकांना आकर्षित केलं आहे. 2023 मध्ये 5 लाखांहून अधिक परदेशी पर्यटकांनी भारतात योग आणि आयुर्वेदासाठी भेट दिली. कोरोना काळात वेलनेस टूरिझमला मोठा फटका बसला होता, पण 2022 नंतर या क्षेत्राने जबरदस्त पुनरागमन केलं. केरळमधील कोवलम आणि गोव्यातील पालोलेम येथील योग केंद्रे आता पुन्हा गजबजली आहेत.
योग सामग्रीची मागणी वाढली
योगाच्या लोकप्रियतेसोबतच योगा मॅट्स, कुशन्स, योगा वेअर आणि इतर सामग्रीची मागणीही प्रचंड वाढली आहे. देशात योगा मॅट्सचं उत्पादन गेल्या पाच वर्षांत 30 टक्क्यांनी वाढलं आहे. छोट्या-मोठ्या शहरांमध्ये योग स्टुडिओ आणि प्रशिक्षण केंद्रांचं जाळं पसरलं आहे. यामुळे स्थानिक स्तरावर रोजगार निर्मितीला चालना मिळाली आहे. विशेषतः उत्तराखंडमधील योग प्रशिक्षक आणि केरळमधील आयुर्वेदिक थेरपिस्ट यांना आंतरराष्ट्रीय मागणी आहे. याशिवाय, योग प्रशिक्षकांच्या प्रशिक्षणासाठी देशभरात हजारो संस्था कार्यरत आहेत, ज्यामुळे तरुणांना नव्या करिअरच्या संधी मिळत आहेत.
मोदी सरकारचं योग ब्रँडिंग
मोदी सरकारच्या सातत्यपूर्ण प्रयत्नांमुळे योगाला जागतिक स्तरावर मान्यता मिळाली. 2015 पासून साजरा होणाऱ्या जागतिक योग दिनाने भारताला सांस्कृतिक आणि आर्थिक सॉफ्ट पॉवर म्हणून स्थापित केलं. “योग हा केवळ व्यायाम नाही, तर जीवनशैली आहे. तो शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक संतुलनाचा मार्ग आहे,” असं पंतप्रधानांनी यंदाच्या योग दिनी विशाखापट्टनम येथील कार्यक्रमात सांगितलं. या कार्यक्रमात लाखो लोकांनी सामूहिक योग सत्रात भाग घेतला. याशिवाय, आयुष मंत्रालयाने योग आणि आयुर्वेदाला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक योजना राबवल्या, ज्यामुळे वेलनेस टूरिझमला चालना मिळाली.
स्थानिक अर्थव्यवस्थेला बळ
योगाने स्थानिक अर्थव्यवस्थेलाही मोठं बळ मिळालं आहे. उत्तराखंडमधील ऋषिकेश येथे दरवर्षी हजारो परदेशी पर्यटक योग प्रशिक्षणासाठी येतात, ज्यामुळे स्थानिक हॉटेल्स, रेस्तराँ आणि टुर ऑपरेटर्सना फायदा होतो. केरळमधील आयुर्वेदिक रिसॉर्ट्सनी स्थानिक हस्तकला आणि उत्पादनांना मागणी वाढवली आहे. गोव्यातील योग रिट्रीट्समुळे स्थानिक मच्छीमार आणि शेतकरी यांच्याही उत्पन्नात वाढ झाली आहे. याशिवाय, योग आधारित स्टार्टअप्सनी डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर ऑनलाइन योग सत्रांचा प्रसार केला आहे, ज्यामुळे तरुण उद्योजकांना नव्या संधी मिळाल्या.
