अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो
मुंबई : बँक खातेधारकांसाठी मोठी बातमी! रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) Know Your Customer (KYC) नियमांत मोठे बदल जाहीर केले आहेत, ज्यामुळे ग्राहकांना आता वेळेवर KYC अपडेट करणं बंधनकारक आहे. जर तुम्ही KYC अपडेट केलं नाही, तर तुमचं बँक खातं फ्रीझ होऊ शकतं! 12 जून 2025 रोजी जारी केलेल्या RBI (KYC) (Amendment) Directions, 2025 अंतर्गत हे नवे नियम 1 जानेवारी 2026 पासून लागू होतील. विशेष म्हणजे, जन धन योजना, डायरेक्ट बेनिफिट ट्रान्सफर (DBT), आणि इलेक्ट्रॉनिक बेनिफिट ट्रान्सफर (EBT) योजनेतील खात्यांनाही हे नियम लागू असतील. ग्राहकांना KYC अपडेटसाठी 3 आगाऊ सूचना आणि 3 स्मरणपत्रं मिळतील, त्यापैकी प्रत्येकी एक पत्र पोस्टाद्वारे पाठवणं बंधनकारक आहे. “हे बदल ग्राहकांचं संरक्षण आणि बँकिंग सेवांचं सुधारणेसाठी आहेत,” असं RBI ने म्हटलं आहे.
RBI चे नवे नियम: काय बदललंय?
RBI ने KYC नियम शिथिल करताना ग्राहकांना अधिक सुविधा आणि पारदर्शकता देण्यावर भर दिला आहे. खालीलप्रमाणे प्रमुख बदल जाहीर झाले आहेत:
स्मरणपत्रांचं बंधन: बँकांना KYC च्या अंतिम तारखेपूर्वी किमान 3 सूचना पाठवाव्या लागतील, त्यापैकी एक प्रत्यक्ष पत्र (पोस्ट) असणं आवश्यक आहे. सूचना एसएमएस, ईमेल, मोबाइल अॅप किंवा इतर डिजिटल माध्यमांद्वारे पाठवता येतील. जर ग्राहकाने अंतिम तारखेपर्यंत KYC अपडेट केलं नाही, तर 3 अतिरिक्त स्मरणपत्रं पाठवावी लागतील, त्यापैकी एक पत्र पुन्हा पोस्टाद्वारे पाठवावं लागेल.
स्पष्ट मार्गदर्शन: प्रत्येक सूचनेत KYC अपडेट कसं करावं, मदतीसाठी कोणाशी संपर्क साधावा आणि अपडेट न केल्यास खातं फ्रीझ होण्यासारखे परिणाम यांची स्पष्ट माहिती असणं बंधनकारक आहे. बँकांना या सूचनांचा ऑडिट ट्रेल ठेवावा लागेल.
ग्रामीण भागात सुविधा: ग्रामीण आणि निमशहरी भागातील ग्राहकांना KYC अपडेटसाठी त्रास होऊ नये, यासाठी बँकांना बिझनेस कॉरेस्पॉन्डंट्स (BCs) ची मदत घेण्याची परवानगी देण्यात आली आहे. BCs (जसे की NGOs, स्वयंसेवी संस्था, किराणा दुकानदार) ग्राहकांचे स्व-घोषणापत्र स्वीकारतील आणि बायोमेट्रिक e-KYC किंवा फिजिकल कागदपत्रांद्वारे अपडेट प्रक्रिया पूर्ण करतील.
लो-रिस्क ग्राहकांना दिलासा: लो-रिस्क ग्राहकांना KYC अपडेटसाठी 30 जून 2026 पर्यंत किंवा अंतिम तारखेपासून एक वर्षापर्यंत मुदतवाढ मिळेल. या काळात त्यांच्या खात्यांवर कोणत्याही निर्बंधांशिवाय व्यवहार करता येतील, परंतु बँक त्यांच्यावर सतत निगरानी ठेवेल.
KYC कॅम्प्स: ग्रामीण आणि निमशहरी भागात KYC अपडेटची प्रलंबित प्रकरणं कमी करण्यासाठी बँकांना KYC जनजागृती मोहिमा आणि कॅम्प्स आयोजित करण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत.
डिजिटल पर्याय: ग्राहक Aadhaar OTP-आधारित e-KYC, व्हिडिओ-बेस्ड आयडेंटिफिकेशन (V-CIP) किंवा डिजिलॉकर सारख्या डिजिटल माध्यमांद्वारे KYC अपडेट करू शकतात.
निष्क्रिय खात्यांचा प्रश्न: निष्क्रिय खात्यांचं पुनरुज्जन (reactivation) आणि दावा न केलेल्या ठेवींसाठीही KYC प्रक्रिया सुलभ करण्यात आली आहे. ग्राहकांना आता होम ब्रँचला भेट द्यावी लागणार नाही; कोणत्याही शाखेत KYC अपडेट करता येईल.
KYC का आवश्यक आहे?
KYC म्हणजे Know Your Customer, ज्यामुळे बँकांना ग्राहकांची ओळख आणि पत्त्याची खात्री करता येते. यामुळे मनी लॉन्ड्रिंग आणि दहशतवादाला निधी पुरवठा यासारख्या बेकायदेशीर गोष्टी रोखण्यास मदत होते. RBI च्या मते, प्रधानमंत्री जन धन योजना (PMJDY) आणि DBT/EBT योजनेतील अनेक खात्यांमध्ये KYC अपडेट न झाल्याने पैसे अडकले आहेत. नव्या नियमांमुळे ही समस्या सोडवली जाईल आणि ग्राहकांना त्यांच्या हक्काच्या रकमेपर्यंत सहज प्रवेश मिळेल.
पात्रता आणि आवश्यक कागदपत्रं:
वैध ओळखपत्र: आधार कार्ड, पासपोर्ट, ड्रायव्हिंग लायसन्स, मतदार ओळखपत्र, NREGA जॉब कार्ड, किंवा राष्ट्रीय लोकसंख्या रजिस्टरने जारी केलेलं पत्र.
पत्त्याचा पुरावा: जर पत्ता बदलला असेल, तर स्व-घोषणापत्र किंवा नवीन पत्त्याचा पुरावा (उदा. आधार, युटिलिटी बिल).
लो-रिस्क ग्राहक: स्थिर उत्पन्न असलेले ग्राहक (जसे की नोकरदार, आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत वर्ग) यांना लो-रिस्क श्रेणीत ठेवलं जाईल, ज्यामुळे त्यांना जास्त मुदत मिळेल.
निष्क्रिय खात्यांसाठी: जर खातं 10 वर्षांपेक्षा जास्त काळ निष्क्रिय असेल, तर ते डिपॉझिटर एज्युकेशन अँड अवेयरनेस (DEA) फंड मध्ये हस्तांतरित होतं. अशा खात्यांचं पुनरुज्जन करण्यासाठी KYC अपडेट आवश्यक आहे.
KYC अपडेट कसं करायचं?
डिजिटल पद्धत:
Aadhaar OTP-आधारित e-KYC: आधार क्रमांक आणि OTP वापरून KYC अपडेट करा.
व्हिडिओ-बेस्ड KYC (V-CIP): बँकेच्या अधिकृत अधिकाऱ्यासोबत व्हिडिओ कॉलद्वारे KYC पूर्ण करा.
ऑनलाइन बँकिंग/मोबाइल अॅप: बँकेच्या अॅप किंवा वेबसाइटवर KYC फॉर्म भरा आणि कागदपत्रं अपलोड करा.
डिजिलॉकर: डिजिलॉकरमधून कागदपत्रं अपलोड करा.
बिझनेस कॉरेस्पॉन्डंट्स (BCs):
स्थानिक BC (उदा. किराणा दुकानदार, NGOs) यांच्याकडे स्व-घोषणापत्र किंवा कागदपत्रं सादर करा. BC बायोमेट्रिक e-KYC किंवा फिजिकल कागदपत्रं बँकेत पाठवेल.
बँक शाखा: कोणत्याही बँक शाखेत KYC कागदपत्रं सादर करा, होम ब्रँचला भेट देण्याची गरज नाही.
ईमेल/पोस्ट: नोंदणीकृत ईमेल आयडी किंवा पोस्टाद्वारे स्व-घोषणापत्र पाठवा, जर माहितीत बदल नसेल.
ग्रामीण भागासाठी विशेष सुविधा:
RBI ने ग्रामीण आणि निमशहरी भागातील ग्राहकांना लक्षात घेऊन KYC कॅम्प्स आयोजित करण्याचे निर्देश दिले आहेत. यामुळे दुर्गम भागातील लोकांना बँक शाखेपर्यंत जाण्याची गरज भासणार नाही. तसेच, BCs च्या माध्यमातून डिजिटल किंवा फिजिकल KYC अपडेट करता येईल, ज्यामुळे ग्रामीण भागातील ग्राहकांना मोठा दिलासा मिळेल.
KYC न अपडेट केल्यास काय होईल?
जर ग्राहकाने 6 स्मरणपत्रांनंतरही KYC अपडेट केलं नाही, तर बँक खात्यावर आंशिक फ्रीझ लागू होऊ शकतं, ज्यामुळे डेबिट व्यवहार (पैसे काढणे, हस्तांतरण) बंद होतील.
जर खातं 6 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ KYC नॉन-कम्प्लायंट राहिलं, तर पूर्ण फ्रीझ लागू होऊ शकतं, ज्यामुळे सर्व व्यवहार (क्रेडिट आणि डेबिट) बंद होतील.
निष्क्रिय खात्यांचे पैसे DEA फंड मध्ये हस्तांतरित होऊ शकतात, ज्यामुळे ते परत मिळवण्यासाठी जटिल प्रक्रिया करावी लागेल.
RBI चा उद्देश काय?
ग्राहकांचं संरक्षण: बँकांनी ग्राहकांना पुरेशी माहिती आणि वेळ द्यावा, जेणेकरून खातं फ्रीझ होण्याची वेळ येऊ नये.
आर्थिक समावेशन: ग्रामीण आणि आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत ग्राहकांना बँकिंग सुविधा सहज उपलब्ध व्हाव्यात.
पारदर्शकता: KYC प्रक्रिया सुलभ आणि पारदर्शक करून बँकिंग सेवांचा अनुभव सुधारणं.
मनी लॉन्ड्रिंग रोखणं: कायद्याचं पालन करताना बँकिंग प्रणाली सुरक्षित ठेवणं.
प्रेरणादायी आणि सावधगिरीचा संदेश: KYC अपडेट न केल्यास खातं फ्रीझ होण्याचा धोका आणि त्याचवेळी RBI च्या सुविधांचं महत्त्व अधोरेखित केलं आहे.
KYC अपडेटसाठी आता वेळ न घालवता तातडीने बँकेच्या वेबसाइटवर, मोबाइल अॅपवर, किंवा जवळच्या BC कडे भेट द्या. 30 जून 2026 पर्यंत लो-रिस्क ग्राहकांना मुदत आहे, पण आता अपडेट करणं उत्तम! “तुमचं खातं सुरक्षित ठेवा, KYC अपडेट करा!” असं RBI च्या एका अधिकाऱ्याने आवाहन केलं आहे.
