अकोला न्यूज नेटवर्क ब्युरो दिनांक २८ मार्च २०२५:-मेळघाटातील दुर्गम भागात राहणाऱ्या आदिवासींसाठी हंगामी रोजगाराचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. मुख्यतः शेती आणि वनउपजांवर अवलंबून असलेले येथील कुटुंबीय वर्षभर आर्थिक अस्थिरतेचा सामना करत असतात. विशेषतः शेती हंगाम नसताना स्थलांतर हा पर्याय अनेकांसाठी अपरिहार्य ठरतो. मात्र, सध्या मोहफुलाचा हंगाम सुरू असल्याने अनेकांना आपल्या गावातच रोजगाराची संधी मिळाली आहे.
मोहफुलाचा हंगाम – स्थलांतरास अडथळा
दरवर्षी मार्च महिन्याच्या मध्यापासून एप्रिलच्या मध्यापर्यंत मोहफुलांचा हंगाम सुरू राहतो. यावेळी मेळघाटातील अनेक आदिवासी कुटुंबे मोहफुले संकलित करून त्यातून चांगले उत्पन्न मिळवतात. हा व्यवसाय हंगामी असला तरी तो त्यांच्यासाठी स्थलांतर टाळण्याचा मोठा आधार ठरतो.
मोहफुलाच्या झाडाखाली आदिवासी कुटुंबीय रात्री मुक्काम करतात. चोरी होऊ नये म्हणून रात्रीच्या वेळी शेकोटी पेटवून मोहफुलांची राखण केली जाते. पहाटेच्या सुमारास हे फुले संकलित केली जातात आणि तीन दिवस उन्हात वाळवली जातात. योग्य प्रकारे वाळवलेली मोहफुले बाजारात जास्त दराने विकली जातात. सध्या प्रति किलो मोहफुलांचा दर १०० रुपये मिळत असल्याने आदिवासी कुटुंबीयांसाठी हा एक चांगला आर्थिक आधार ठरत आहे.
हंगामी रोजगाराचा महत्त्वाचा स्रोत
मेळघाटात रोजगार हमी योजनेचा लाभ काही प्रमाणात मिळत असला तरी शेतीची कामे संपल्यानंतर वनउपज संकलन हा प्रमुख रोजगाराचा स्रोत ठरतो. मोहफुलांचा हंगाम साधारणतः १५ मार्च ते १५ एप्रिल या कालावधीत असतो. एका मोहझाडापासून १२५ ते १५० किलो मोहफुले मिळतात. ही फुले औषधनिर्मिती आणि पारंपरिक मद्यनिर्मितीसाठी वापरण्यात येतात, त्यामुळे त्यांना बाजारात मोठी मागणी असते.
स्थलांतर रोखण्यासाठी उपाययोजना आवश्यक
मेळघाटातील आदिवासी स्थलांतर टाळण्यासाठी विविध पर्याय शोधण्याची गरज आहे. मोहफुलांसोबतच इतर वनउपजांचे संकलन, प्रक्रिया उद्योग तसेच पर्यटनवृद्धी यावर भर देणे आवश्यक आहे. रोजगार हमी योजनेतील अधिकाधिक कामे निर्माण करून आदिवासी कुटुंबीयांना आपल्या गावातच रोजगार देण्याची आवश्यकता आहे.
मेळघाटातील दुर्गम भागात मोहफुलाचा हंगाम हा अनेक कुटुंबांसाठी आर्थिक स्थैर्याचा एक महत्त्वाचा आधार आहे. मात्र, केवळ हंगामी उत्पन्नावर अवलंबून राहण्याऐवजी शासन आणि स्वयंसेवी संस्थांनी दीर्घकालीन रोजगार निर्मितीवर भर द्यायला हवा. त्यामुळे स्थलांतर थांबेल आणि आदिवासी समाजाचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होईल.
